InkNepal

-संजय सिन्जाली मगर नेपालका आदिवासी जनजातिहरूमध्ये मगर समुदाय ऐतिहासिक, भाषिक, सांस्कृतिक र धार्मिक दृष्टिले विशिष्ट पहिचान बोकेको समूह हो। आफ्नै खाम ( शामानिक ) धर्म, प्रकृति र पूर्वजपूजामा आधारित जीवनशैली, मौलिक संस्कार, लोपोन्मुख भाषा, लिपि र परम्परागत ज्ञान बोकेको यो समुदायलाई पछिल्ला केही वर्षदेखि जबर्जस्ती बौद्ध धर्ममा सीमित गर्न खोजिने चलन देखा परेको छ। मगर धर्म भनेकै बौद्ध हो भन्ने एकपक्षीय र तथ्यविहीन दावीहरू विभिन्न संघ–संस्था, सामाजिक सञ्जाल, राजनीतिक अभिव्यक्तिहरू हुँदै आम जनमानसमा विस्तार गर्न खोजिँदैछ। यो प्रवृत्तिले मगर समुदायको मौलिक धार्मिक सांस्कृतिक संरचनामाथि गम्भीर हस्तक्षेप गर्दै आएको छ, जसले दीर्घकालमा सांस्कृतिक पहिचानको संकट निम्त्याउन सक्ने देखिन्छ। इतिहासको पुनर्लेखन होइन, यथार्थको सम्मान गरौं : मगरहरूको धार्मिक जीवनशैली प्राचीन कालदेखि नै कुनै संस्थागत धर्मको अनुकरणमा आधारित नभई प्रकृति, पुर्खा र आत्मिक विश्वाससँग सम्बन्धित स्वतन्त्र प्रणालीमा विकसित भएको हो। देवीदेवता, कुलपूजा, साम्दो, भुतपुर्वज, देउराली, ल्हो पद्धति, खाम र सामी संस्कारहरू मगर समुदायका आफ्नै...

- सन्जय सिन्जाली मगर नेपालको राजनीतिक इतिहासमा जब जब परिवर्तनका छालहरू उठे, मगर समुदाय सधैं अग्रपंक्तिमा थियो राणा शासनको अन्त्य, प्रजातान्त्रिक आन्दोलन, दश वर्षे सशस्त्र द्वन्द्व वा गणतन्त्र स्थापनासम्मका प्रत्येक मोडमा उनको भूमिका उल्लेखनीय रह्यो; तर ती योगदानका बाबजुद पनि मगरहरू राजनीतिक रूपमा आजसम्म एकजुट हुन नसक्नु विडम्बनापूर्ण तथ्य हो, जसको मूल कारण राजनीतिक बिखण्डन, साझा दृष्टिकोणको अभाव र नेतृत्वको दिशाहीनता हो, विभिन्न दलमा मगर नेताहरू भए पनि उनीहरू पार्टी सीमाभन्दा माथि उठेर समुदायको साझा हितका मुद्दा उठाउन असमर्थ छन्, जसका कारण भाषा, संस्कृति, शिक्षा, रोजगारी र प्रतिनिधित्वजस्ता मौलिक सवालहरू निरन्तर ओझेलमा परिरहेका छन्।  हजारौं मगर युवायुवती आज वैदेशिक रोजगारमा पलायन हुनुको कारण केवल आर्थिक हैन, स्वदेशमा सम्भावनाको संरचना नहुनु र राजनीतिक प्रतिनिधित्वको असक्षमता पनि हो। जबसम्म नीति निर्माण तहमा समुदायको आवाज पुग्दैन, तबसम्म राज्यका कार्यक्रम र योजनामा उनीहरूको सहभागिता सुनिश्चित हुँदैन।  थारू समुदायले राजनीतिक एकता प्रदर्शन गर्दै संविधानमा ‘थारुहट प्रदेश’को मागसहि...

सन्जय सिंजाली मगर काठमाण्डौं - नेपालको समावेशी लोकतन्त्र, संघीयता र सामाजिक न्यायको अभ्यासको वास्तविक परीक्षण दलित समुदायको जीवनस्तरमा आएको परिवर्तनबाट मात्र सम्भव हुन्छ । यही यथार्थलाई आत्मसात् गर्दै आयोजित ऐतिहासिक राष्ट्रिय दलित गोलमेच सम्मेलनको मूल उद्देश्य भनेको राज्यसत्ता, समाज र नीति निर्माण प्रक्रियामा दलित समुदायको दिगो, समान र समावेशी प्रतिनिधित्व सुनिश्चित गर्दै जातीय विभेद, सामाजिक बहिष्कार र शोषणको अन्त्य गर्ने स्पष्ट खाका तयार गर्नु हो । सम्मेलनले दलित समुदायले भोगिरहेको ऐतिहासिक उत्पीडन, अवसरबाट बहिष्कार र गरिबीको चक्रव्यूहको औपचारिक पहिचान गर्दै संवैधानिक, कानुनी र नीतिगत संरचनामा दलितको अधिकार आधारित उपस्थिति सुनिश्चित गर्न रणनीतिक संवादको थालनी मात्र होइन, सामाजिक न्यायप्रति राज्यको नैतिक उत्तरदायित्वसमेत जगाउने प्रयास गरेको छ । राजनीतिक दल, नागरिक समाज, बुद्धिजीवी, सञ्चारमाध्यम र सरोकारवाला पक्षबीच ऐक्यबद्धता र साझा कार्यदिशा तय गर्दै दलित समुदायका माग, सपना र संकल्पलाई समग्र राष्ट्रिय एजेन्डाको केन्द्रमा स्थापित गर्ने यो सम्मेलन बौद्धिक, राजनीतिक र नैतिक प्रयासको प्...

सन्जय सिंजाली मगर काठमाण्डौं - नेपालको विविध जातीय र सांस्कृतिक संरचनाभित्र कुनै पनि संस्थानको पुनर्संरचना र पुनरगमन प्रक्रियाले समावेशिताको मूल भाव बोकेर अघि बढ्नैपर्छ । यस सन्दर्भमा महासंघले सबै जातीय समुदायको सांस्कृतिक विरासत, परम्परा, भाषा, र जीवनशैलीलाई प्रतिनिधित्व गर्ने संरचना विकास गर्नु अत्यावश्यक हुन्छ । जातीय समूहहरू केवल सांस्कृतिक मौलिकताको वाहक मात्र होइनन्, उनीहरू सामाजिक रुपान्तरणका जीवित शक्ति पनि हुन् । संस्थागत प्रतिनिधित्वमा थारू, मगर, नेवार, लिम्बू, राई, गुरुङ, शेर्पा लगायतका समुदायको सहभागीता सुनिश्चित गर्नुले केवल संस्थाको लोकतान्त्रिक रूपलाई मजबुत बनाउँदैन, त्यो सामाजिक न्यायको ग्यारेन्टी पनि हुन्छ । त्यसैले महासंघले आन्तरिक कोटामा स्पष्टता ल्याई, साना तथा सीमान्तकृत जातजातिको सहभागिता र नेतृत्वलाई प्राथमिकता दिनुपर्छ । समावेशी प्रतिनिधित्वको सशक्तीकरण केवल संरचनागत मात्र होइन, कार्यगत तहमा समेत देखिनु आवश्यक छ । विविध जातीय समुदायका सदस्यहरू नीति निर्माण, कार्यक्रम संचालन, र बजेट वितरणको प्रत्येक तहमा सहभागी हुन सक्ने वातावरण सिर्जना गर्नुले संस्थाको कार्यक्षम...

सन्जय सिंजाली मगर काठमाडौं, असार १ - चार वर्षअघि सामान्य सेकुवा पसलको रूपमा सुरु गरिएको “ नाङ्लो सेकुवा घर ” आज काठमाडौं उपत्यकामा स्वाद र सेवाको उत्कृष्ट संयोजनका कारण ब्राण्डको रूपमा स्थापित भइसकेको छ । नेपाली स्वादप्रेमीहरूको रोजाइमा पर्न सफल यस रेष्टुरेन्टले अब बफ, चिकेन, पोर्कदेखि ग्रिल फिस, ग्रिल चिकेन फिससम्मका विविध परिकार सहज मूल्यमा उपलब्ध गराउँदै आएको छ । सिर्फ सेकुवा मात्र होइन, यहाँ पिज्जा, बर्गर, सेन्डविच, बिर्यानीजस्ता आधुनिक खानाका विकल्प पनि छन्, जुन “कम्बो सेट” मार्फत ग्राहकले बढी स्वाद, कम मूल्यको अनुभव गर्न सक्नेछन् । नेपाली सांस्कृतिक स्वाद मन पराउने ग्राहकहरूका लागि भने “नेवारी खाजा सेट” विशेष आकर्षण बनेको छ । बारा, चटामुरी, सापु मिचा, गेडागुडी, अचार लगायतका परिकारहरू यहाँ अत्यन्तै सस्तो मूल्यमा पाइन्छन्, जसले परम्परागत स्वादलाई नयाँ पुस्तामा पुर्‍याउने उत्कृष्ट प्रयास गरिरहेको छ  । ग्राहकमैत्री सेवा विस्तारका क्रममै नाङ्लो सेकुवा घरले हाल २ किलोमिटर भित्रका ग्राहकलाई निःशुल्क होम डेलिभरी सेवा पनि सुरु गरेको छ, जसले घरमै बसी उच्च गुणस्तरको खाना स्वाद लिन सक्ने...

सन्जय सिंजाली मगर ए दिलसरा, कता हो बाटो–बाटो ? भेना यता छ, तिमी उता, आउ न, गफ गरौँ पिरटीको । दिलसरा मुसुक्क हाँस्छे, भुतुक्क हुँदै पछौरीले मुख छोप्छे, लट्पटिँदै भेनाको छायाँमा आउँछे "छि ! यो भेना त, कति जानेको गम्न !" "हौ झोर्लाङ साली, भेना त अलिअलि जिस्केको पो त ! साली देखेपछि त मन नै च्याटच्याट हुन्छ । यो कुरकुर बैँसा त्यसै जाने भो, के र सालीज्यू ? मन गम्छ भने - आउ है !" "जान्न हो जान्न, भेना - म त डाक्टर बनेर मात्रै जान्छु !" "हैन नि साली, डाक्टर बनेर के गर्छेस् ? तँलाई त चिया पाउरोटी बेचेरै धाउँ दिन्छ !" "भेना, म त डाक्टर बन्ने हो फुपूको बुढेसकालको साहारा पो त !" भेना खित्का हाँस्दै भन्छ "कति जाँटी छ मेरी साली ! अर्को साल तँलाई लिन आम्छु है, छिट्टै !" पर्खि बस् ।

सन्जय सिंजाली मगर मेषी दण्डको अध्ययन सकेपछि मनमा अनेक कुरा उब्जिन थाले। मनभित्र रहेका केही भ्रमहरू हटाउने प्रयास गरें। तर, थाहा हुँदाहुँदै पनि ती भ्रमकै पछि लागिरहेँ। यो कस्तो लत हो ? सामाजिक परिवेशमा बसेपछि समाजका सबै रीतिरिवाजहरू स्वीकार गर्नुपर्ने बाध्यता देखिन्छ। हिन्दू धर्मले थिचेको परिवेश र संस्कारले गिजोलेको समाज कस्ता थिए ? र तिनीहरू कस्ता हुनु पर्थ्यो ?  विज्ञानले समेत स्वीकार गर्यो’ भनेर भ्रम फैलाउनेहरू आजसम्म आधुनिक युगतर्फ किन उन्मुख हुन सकेनन् भन्ने विषयमा बहस र मन्थन नहुनु स्वयंमा एक रोचक विषय बनेको छ  ? यसको पछाडि कुनै गम्भीर कारण त छैन ? यस्तै प्रश्नहरूले यो चिन्तनलाई मलजल गरेका छन्। विचारहरू घुम्न थाल्छन् र मस्तिष्कले पनि मुटुको चालजस्तै भसभस धुन बजाउन थाल्छ। अब एकछिन खालिङ राईहरूलाई मेषी दण्डीत भएर भोग्नुपरेको पीडाबारे छोटो चर्चा गरौं। खालिङ थर राई जातिको एक उपथर हो, जुन आदिवासी जनजातिमा सूचीकृत छ। यी विशेषगरी पूर्वी पहाडी भेगका राम्चा गाउँमा बहुल रूपमा बसोबास थियो । उनीहरूको आफ्नै भाषा, धर्म, संस्कार र संस्कृति छन्, जसले उनीहरूलाई आफ्नै पहिचानमा सुरक्षित ब...

- सन्जय सिंजाली मगर लालीगुराँस फुल्यो ढकमक्क लेकै भरि मन हरायो डाँडाकाँडो हेर्दै, एकान्त शून्यतासँग चौरी रमायो देउराली भिरपाखामा अचानक आयो याद, मनको गहिराइ सरी । देउरालीमा भेटिएका ती थोरै क्षणहरू अझै पनि ओसिला छन्, आहा कति मिठा ती दृष्टि क्षण मन भन्छ यहीँ बसौं, यो सौन्दर्यको हृदयभरि । सुँगुरेका ती फुलहरूजस्तै हाम्रा सपनाहरू पहाडी हावामा फर्फराउँछन्, अग्ला बाँसघारीभित्र कतै गुम्सिएका तिमीले भनेका शब्दहरू अझै गुञ्जिरहेझैँ लाग्छ । टाढै देउरालीको कुना कुना तिम्रो हाँसोले भरिएको अनुभव हुन्छ, त्यही हाँसोले मन रित्तिएको क्षणमा म फेरि बाँच्न थाल्छु स्मृतिका फूल टिप्दै । घामले छोएको हरियो पाखोमा तिमी र म, अनि त्यो मौनता ती पलहरूमा समय पनि रोकिएजस्तो थियो, जसले प्रेम, पीडा र सुन्दरतालाई एकसाथ पस्केको थियो । यहीँ कतै मन हरायो फेरि, चुपचाप हेर्दै लालीगुराँसको खिलखिलाहट, र सम्झँदैछु तिमी बिना पनि, तिमी सँगसँगै भएकाजस्तो ।

सन्जय सिंजाली मगर जाले रुमाल मायाको पिरती लायौ माया अन्जानमा के साह्रो जाले रुमाल लाउँछौ भने लगाउँ है माया जुग जाने पिरती  जाले रुमाल लाउँन माया भो जुगजाने पिरती छोड्यौ भने रुन पर्ला एकहोरी जाले रुमाल पाईन मैले तिमी भित्र त्यो माया के गरूँ हौ, छोडुँ कि अँगालुँ तिमीलाई साँचो माया गरेर जाले रुमाल लाजै लाग्यो यो लाफाको कुरा सुनेर लान्छौ भने आउँन है लिन रित पुराएर जाले रुमाल म आउनेछु है हिउँदे बिदामा यसपाली त रित पुर्याई चढाउछु डोलीमा जाले रुमाल

 सन्जय सिंजाली मगर चलचित्र जार एक सशक्त आयमूलक र ऐतिहासिक विषयवस्तुमा आधारित चलचित्र हो, जसले नेपाली समाजमा जातीय विभाजन र सत्ताको खेल कसरी चलाइएको थियो भन्ने कुरा  दर्साउँछ । जाहानीय राणा शासनको बेला राज्यले शक्ति र प्रभुत्व जोगाउन जातीय समुदायहरू  विशेषगरी (  मगर र गुरुङ )   भरदारको रूपमा प्रयोग गरेर आपसमा लडाउने रणनीति अपनाएको देखिन्छ। चलचित्रले यो सत्ता  नीतिका परिणाम स्वरूप जातीय समुदायहरूमा विश्वासको संकट, पहिचानको मेटामेट, र ऐक्यबद्धताको क्षय कसरी भयो भन्ने कुरालाई गहिरो रूपमा चित्रण गर्छ। ' मुलकी एन्' को भूमिकाले देखाउँछ कि सत्ता कसरी जनताको मनोविज्ञानमा प्रभाव पार्दै उनीहरूलाई प्रयोग  गरिरहेका छन् । यसैले जार केवल एउटा ऐतिहासिक कथा होइन, यो जातीय चेतना, पहिचान र सामाजिक न्यायको सवाल उठाउने महत्वपूर्ण चलचित्र हो।  यसलाई सशक्त रूपमा उजागर गर्न इन्दु बहादुर राईले महत्वपूर्ण योगदान दिएका छन्।

  संजय सिञ्जाली मगर पाल्पा जिल्लाको रम्भा गाउँपालिका–५ ताहुमा २१, २२ र २३ गते मगर भाषा अख्खालिपी प्रशिक्षण कार्यक्रम सम्पन्न भएको छ। रम्भा गाउँपालिकाको आर्थिक सहयोगमा मगरात जोङ संस्थाद्वारा आयोजना गरिएको उक्त प्रशिक्षण कार्यक्रममा मगर भाषा तथा लिपिको प्रयोग र संरक्षणबारे प्रशिक्षण प्रदान गरिएको थियो। कार्यक्रमको समापनपछि मगर ढुट भाषा सिकाइसम्बन्धी अन्तरक्रिया पनि आयोजित गरिएको थियो। अन्तरक्रियाका क्रममा वक्ताहरूले मगर समुदायको संस्कार, संस्कृति र परम्परा जोगाउनुपर्ने आवश्यकता औंल्याएका थिए। उनीहरूले मगर जनसंख्या उल्लेखनीय भए तापनि सामुदायिक चेतना कमजोर रहेको टिप्पणी गरे। गाउँपालिका उपाध्यक्ष राधा कुमारी श्रेष्ठले मगर भाषा संरक्षण आवश्यक रहेको उल्लेख गर्दै विद्यालयहरूमा मगर भाषाको पाठ्यक्रम पुर्‍याउने र भाषा सिकाउने वातावरण सिर्जना गर्ने प्रतिबद्धता व्यक्त गर्नुभयो। त्यसैगरी, मगरात जोङ संस्थाका अध्यक्षले मगर समुदाय व्यक्तिगत स्वार्थमा लागेको र समष्टिगत हितप्रति बेवास्ता गरेको आरोप लगाउँदै, अब राजनीतिक दलको पछाडि नलागी आफ्नो भाषा, संस्कार र संस्कृति जोगाउन जुट्नुपर्ने विचार राख्नुभयो...